สมถะมีมาก่อนพระพุทธเจ้า
1.ตามหลักฐานที่เราชาวพุทธได้ทราบจากตำรา กล่าวว่า ก่อนที่พระองค์จะได้บรรลุพระสัมมาสัมโพธิญาณด้วยพระองค์เอง พระองค์เคยเข้าไปศึกษาเรียนรู้วิถีทางที่ทำให้พระองค์พ้นทุกข์ ตามสำนักของอาจารย์ต่างๆ เป็นเวลานานถึงหกปี ล่าสุดได้พบกับอาจารย์ผู้ยิ่งใหญ่ระดับแนวหน้าสมัยนั้น คือ อาฬารดาบส กาลามโคตร และอุทกดาบส รามบุตร อาจารย์ทั้งสองท่านนี้ ได้เห็นความตั้งใจของพระสิทธัตถะ ศากยบุตรในสมัยนั้น ก็ตั้งใจฝึกฝนให้จนหมดวิชา พระองค์ก็ตั้งใจฝึกฝน จนหมดความรู้ความสามารถของอาจารย์ทั้งสอง จนจบวิชาสูงสุดของทั้งสองอาจารย์คือ สามารถบรรลุถึงสมาธิระดับสูงสุด คือ อาฬารดาบสสอนให้เข้าถึง ฌานสมาบัติขั้นที่เจ็ด ส่วนอาจารย์อุทกดาบส สอนให้เข้าถึงฌานสมาบัติขั้นที่แปด เมื่อถูกถามว่า ระดับที่สูงกว่านี้คืออะไร? อาจารย์ทั้งสองตอบว่า ไม่มีสูงกว่านี้อีกแล้ว แต่พระองค์ก็ไม่ทรงพอพระทัยในความรู้ความสามารถที่ได้บรรลุนั้น เพราะสมาธิขั้นสูงสุดที่ได้มานั้น ยังเสื่อมยังกำเริบได้อยู่ ถ้าไม่ประคองรักษาอย่างดี และความรู้ที่ได้มานั้น ยังไม่สามารถทำให้พระองค์หายสงสัยในชีวิตของตนเองได้
2. พระองค์ก็บอกเลิก แล้วอำลาอาจารย์ทั้งสอง แล้วออกเดินทางแสวงหาต่อไป ตามประวัติเล่าว่า พระองค์ทรงหาวิธีด้วยตนเอง หลังออกมาจากสำนักทั้งสองอาจารย์ ก็ทดลองบำเพ็ญพรตของนักบวชขั้นสูงสุดสมัยนั้น เรียกว่า “บำเพ็ญทุกกรกริยา” (รายละเอียดเกี่ยวกับเรื่องนี้ ให้ไปหาอ่านและศึกษาตามหนังสือพุทธประวัติ ซึ่งมีอยู่ทั่วไป)
3. กล่าวโดยสรุปแล้ว พระพุทธองค์ก็ไม่ประสบผลสำเร็จในการบำเพ็ญทุกกรกริยา คือทำการทรมานตนเองด้วยวิธีต่างๆ ในที่สุดก็ล้มเลิกวิธีการนั้น แล้วทรงหันมาใช้วิธีที่เรียกว่า “บำเพ็ญเพียรทางจิต” และประสบผลสำเร็จในที่สุด (รายละเอียดเกี่ยวกับการบำเพ็ญเพียรทางจิต คือการทำอย่างไร ก็สามารถหาอ่านได้จากตำราพุทธประวัติมีอยู่โดยทั่วไป ผู้สนใจต้องการรู้เรื่องนี้ ไปหาศึกษารายละเอียดเอาเอง เพราะในที่นี่จะมุ่งเน้นกล่าวถึงรายละเอียด อารมณ์ปฏิบัติแบบเคลื่อนไหวเท่านั้น) จากที่ได้เล่าถึงประวัติการแสวงหาในเบื้องต้นของพุทธองค์ เราจะพบว่า อุบายหรือวิธีทำจิตให้สงบนั้นมีมากมายหลายแบบ แล้วแต่เกจิอาจารย์ท่านใดจะมีความสามารถ ในการผลิตคิดหาเทคนิควิธีการจากประสบการณ์ของตนเอง
การบำเพ็ญเพียรทางจิต เป็นการทำวิปัสสนาโดยตรง
4. แต่การบำเพ็ญเพียรทางจิตนั้น เป็นการทำวิปัสสนาโดยตรง และเป็นวิธีเดียวที่พระพุทธองค์ทรงใช้ในสมัยนั้น ซึ่งไม่มีเกจิอาจารย์อื่นๆในสมัยนั้นใช้มาก่อน เพราะเป็นวิธีที่ไม่ต้องใช้อุบายทางกายหรือทางรูป แต่ใช้วิธีบำเพ็ญทางจิตโดยตรงคือ พระพุทธองค์ทรงใช้หลักของสติปัฏฐานสี่ ประกอบด้วยหลักของอริยสัจจ์สี่เข้าด้วยกัน (ผู้เขียนเข้าใจว่า หลักของโพธิปักขิยธรรม 37 ประการ อาจจะเป็นคำอธิบายรายละเอียดเพิ่มเติมหลักของสติปัฏฐาน และหลักอริยสัจจ์ของพระอรรถกถาจารย์ในชั้นหลังๆ ก็ได้ ขอให้ท่านผู้รู้พิจารณาด้วย เพราะเป็นความเห็นเฉพาะตัวของผู้เขียนเท่านั้น)
(ผู้เขียนจะพยายามหลีกเลี่ยงการใช้ศัพท์ทางปริยัติหรือศัพท์บาลี เข้ามาช่วยอธิบายในการแนะนำโดยไม่จำเป็น เพราะใช้วิธีนั้นมานานแล้ว ทำให้คนฟังเข้าใจยากและสับสนไปเรื่อยๆ ซึ่งผู้ฟังส่วนใหญ่ไม่มีพื้นฐานด้านปริยัติมาก่อน แต่ข้ออ้างของการใช้ศัพท์ปริยัติบ่อยๆของผู้เขียนหรือผู้บรรยาย ก็คือเพื่อประหยัดคำศัพท์หรือคำพูด ที่ไม่ต้องใช้มากเกินไป หรือประหยัดเวลาอะไรทำนองนั้น ความจริงการพูดมากหรือน้อยขึ้นอยู่กับสาระ คือความเข้าใจถูกต้องของผู้อ่านหรือผู้ฟังเป็นหลัก ถ้าผู้ฟังเข้าใจไม่ถูกต้อง และทำตามแบบผิดๆ การใช้คำพูดหรือคำศัพท์มากหรือน้อยก็ไม่มีประโยชน์อันใดเหมือนกัน)
สมถะแบบไหนเป็นพุทธ แบบไหนเป็นพราหมณ์
ผลข้างเคียงของสมถะแบบพราหมณ์
13. ความจริง การเจริญภาวนาในพุทธศาสนา ผู้มีศรัทธาที่จะปฏิบัติทุกคน ก็ไม่มีคิดหรือเจตนาว่า จะต้องภาวนาแบบพราหมณ์หรือแบบพุทธมาก่อนทั้งนั้น แต่ด้วยศรัทธาในการโน้มน้าวชี้นำของของผู้มีประสบการณ์ ที่ได้รับผลปฏิบัติมาก่อน และนำเอาผลที่ตนได้นั้นมาเผยแพร่ มาโฆษณาถึงประโยชน์และอานิสงส์ของการภาวนา ซึ่งอานิสงส์ดังกล่าวที่นำมาสาธยายนั้น จะจริงหรือไม่จริง ก็ไม่มีการพิสูจน์ แต่เนื่องจากผู้ที่นำมาเผยแพร่ หรือสั่งสอน พูดได้น่าเชื่อเชื่อถือ ผู้ฟังจึงเกิดศรัทธาเลื่อมใส และอยากปฏิบัติ ประกอบกับคนเหล่านั้น มีความอยากและต้องที่จะศึกษาเรียนรู้เป็นพื้นฐานอยู่แล้ว จึงตัดสินใจทำตาม
14. ถ้าผู้ปฏิบัติ โชคดีมีโอกาสได้พบกัลยาณมิตรผู้ชี้นำ ที่รู้แจ้งเห็นจริง มีประสบการณ์ และสามารถชี้นำทางที่ถูกต้องตามหลักพุทธธรรม มีความรับผิดชอบในสิ่งที่ท่านนำมาสั่งสอน คือมีการติดตาม ดูแลเอาใจใส่ จนทำให้ผู้ปฏิบัติตามสามารถพิสูจน์ผลการปฏิบัติ และได้รับผลของปฏิบัติอย่างแท้จริง ตามระดับความสามารถของสติปัญญาของผู้ปฏิบัตินั้นๆ ก็ถือว่า ผู้ปฏิบัติได้รับผลประโยชน์อย่างแท้จริงตามเจตนารมณ์ของพระพุทธศาสนา เป็นเรื่องที่น่าอนุโมทนา และควรได้รับการส่งเสริม และสนับสนุนช่วยกันเผยแพร่ต่อไป
15. แต่มีไม่น้อยเลย ที่ผู้ปฏิบัติไม่ได้พบกับกัลยาณมิตรที่ถูกต้อง แล้วถูกชักจูงโน้มน้าวให้ปฏิบัติตามอย่างไม่ถูกต้องตามหลักพุทธธรรม และผู้สอนก็ไม่รับผิดชอบในสิ่งที่ตนเองสอน มีการหวังผลประโยชน์ในการสอน และไม่สามารถพิสูจน์ผลของการปฏิบัติได้อย่างถูกต้องและชัดเจน หรือได้ผลเป็นอย่างอื่นที่ไม่ตรงกับหลักคำสอนของพระพุทธศาสนาที่กล่าวไว้ในตำรา
16. กัลยาณมิตรลักษณะเช่นนี้ มีอยู่มากมายทั่วไป เมื่อมีการสอนแบบผิดๆ และผลลัพธ์ออกมาอย่างผิดๆ ก็ไม่มีองค์กรใดๆทางพุทธศาสนา ออกมาทำหน้าที่ตรวจสอบความถูกต้อง แล้วปล่อยให้มีการอบรมสั่งสอนในทางที่ผิดแผ่กระจายออกไปเรื่อยๆ ไม่มีศีลธรรมและกฎหมายใดๆ มารองรับความถูกผิดนั้นๆ
17. ผลข้างเคียงที่เกิดขึ้นตามมา ทำให้ประชาชนที่หลงเชื่อ และปฏิบัติตามคำสอนของกัลยาณมิตรท่านนั้น หรือลัทธินั้นๆ เกิดความลุ่มหลงงมงาย และถูกครอบงำทางสติปัญญา ไม่สามารถพิสูจน์ได้ว่า ทางไหนถูกทางไหนผิด ตามหลักคำสอนของพุทธศาสนา ต่อมาก็เป็นเหตุให้ผู้นำทางความคิดและคำสอนนั้นๆ ได้คิดแสวงหาประโยชน์ และลาภสักการะในรูปแบบต่างๆ จากสมาชิกที่ลุ่มหลงในความเชื่อแบบนั้นๆ ด้วยการชักนำและโน้มน้าวให้สมาชิกเสียสละ บริจาคข้าวของ เงินทอง ทรัพย์สมบัติส่วนตัวมากมาย ในรูปแบบการให้ทาน ด้วยการโฆษณาชวนเชื่อในรูปแบบทางศาสนา จนเกิดผลเสียหายตามมาอย่างไม่สามารถประเมินเป็นตัวเลขได้ เพราะเป็นการสูญเสียทั้งทางรูปธรรม คือสมบัติภายนอก และสมบัติภายในคือสติปัญญาถูกครอบงำ นำไปใช้ในทางผิด ไม่เกิดการพัฒนาหรือสร้างสรรค์ความสงบสุขให้แก่สังคมมนุษย์ เกิดการด้อยพัฒนาในการดำเนินชีวิต และความเป็นอยู่ที่ดีงาม เกิดการล้าหลังทางการศึกษา ที่ไม่สามารถนำความสงบสุขที่แท้จริงมาให้สังคม ชุมชนส่วนใหญ่ เกิดการไม่เคารพเชื่อฟังในสิ่งที่ถูกต้องดีงาม ทำให้สังคมเกิดความเห็นแก่ตัว สร้างค่านิยมให้มีการทำทุจริตผิดกฎหมายว่า เป็นความชอบธรรม สนับสนุนการต่อสู้ การทำลายล้างในทุกรูปแบบ ขยายออกไปอย่างกว้างขวาง ตามลัทธิความเชื่อของเจ้าลัทธินั้นๆ นี่คือผลเสียหายโดยสรุป อันเกิดจากการสอนที่ผิดพลาดทางศีลธรรม อันสืบเนื่องมาจากการสอนสมถะภาวนา อย่างไม่ถูกต้องตามหลักพระพุทธศาสนานั้นเอง
วิปัสสนาที่ถูก ต้องมีสมถะกำกับอยู่เสมอ
และสมถะที่ถูก ก็ต้องมีวิปัสสนากำกับอยู่เสมอ