สมถะมีมาก่อนพระพุทธเจ้า

ตามหลักฐานที่เราชาวพุทธได้ทราบจากตำรากล่าวว่า ก่อนที่พระองค์จะได้บรรลุสัมมาสัมโพธิญาณด้วยพระองค์เอง พระองค์เคยเข้าไปศึกษาเรียนรู้วิถีทางที่ทำให้พระองค์พ้นทุกข์ ตามสำนักของจารย์ต่างๆเป็นเวลานานถึงหกปี ล่าสุดได้พบกับอาจารย์ผู้ยิ่งใหญ่ระดับแนวหน้าสมัยนั้น คืออาฬารดาบส กาลามโคตร และอุทกดาบส รามบุตร อาจารย์ทั้งสองท่านนี้ ได้เห็นความตั้งใจของพระสิทธัตถะ ศากยบุตรในสมัยนั้น ก็ตั้งใจฝึกฝนให้จนหมดวิชา พระองค์ก็ตั้งใจฝึกฝน จนหมดความรู้ความสามารถของอาจารย์ทั้งสอง จนจบวิชาสูงสุดของทั้งสองอาจารย์คือ สามารถบรรลุถึงสมาธิระดับสูงสุดคืออาฬารดาบสสอนให้เข้าถึง ฌานสมาบัติขั้นที่เจ็ด ส่วนอาจารย์อุทกดาบส สอนให้เข้าถึงฌานสมาบัติขั้นที่แปด เมื่อถูกถามว่า ระดับที่สูงกว่านี้คืออะไร? อาจารย์ทั้งสองตอบว่า ไม่มีสูงกว่านี้อีกแล้ว แต่พระองค์ก็ไม่ทรงพอพระทัยในความรู้ความสามารถที่ได้บรรลุนั้น เพราะสมาธิขั้นสูงสุดที่ได้มานั้น ยังเสื่อมยังกำเริบได้อยู่ได้อยู่ ถ้าไม่ประคองรักษาอย่างดี เพราะความรู้ที่ได้มานั้น ยังไม่สามารถทำให้พระองค์หายสงสัยในชีวิตของตนเองได้

กล่าวโดยสรุปแล้ว พระพุทธองค์ก็ไม่ประสบผลสำเร็จ ในการบำเพ็ญทุกกรกริยา คือทำการทรมานตนเองด้วยวิธีต่างๆ ในที่สุดก็ล้มเลิกวิธีการนั้น แล้วทรงหันมาใช้วิธีที่เรียกว่า “บำเพ็ญเพียรทางจิต” และประสบผลสำเร็จในที่สุด (รายละเอียดเกี่ยวกับการบำเพ็ญเพียรทางจิต คือการทำอย่างไร ก็สามารถหาอ่านได้จากตำราพุทธประวัติมีอยู่โดยทั่วไป ผู้สนใจต้องการรู้เรื่องนี้ ไปหาศึกษารายละเอียดเอาเอง เพราะในที่นี่จะมุ่งเน้นกล่าวถึงรายละเอียด อารมณ์ปฏิบัติแบบเคลื่อนหวเท่านั้น)

จากที่ได้เล่าถึงประวัติการแสวงหาในเบื้องต้นของพุทธองค์ เราจะพบว่าอุบายหรือวิธีทำจิตให้สงบนั้นมีมากมายหลายแบบ แล้วแต่เกจิอาจารย์ท่านใดจะมีความสามารถ ในการผลิตคิดหาเทคนิควิธีการจากประสบการณ์ของตนเอง

แต่การบำเพ็ญเพียรทางจิตนั้น เป็นการทำวิปัสสนาโดยตรง และเป็นวิธีเดียวที่พระพุทธองค์ทรงใช้ในสมัยนั้น ซึ่งไม่มีเกจิอาจารย์อื่นๆ ในสมัยนั้นใช้มาก่อน เพราะเป็นวิธีที่ไม่ต้องใช้อุบายทางกายหรือทางรูป แต่ใช้วิธีบำเพ็ญทางจิตโดยตรง คือ พระพุทธองค์ทรงใช้หลักของสติปัฏฐานสี่ ประกอบด้วยหลักของอริยสัจจ์สี่เข้าด้วยกัน (ผู้พูดเข้าใจว่า หลักของโพธิปักขิยธรรม ๓๗ ประการ อาจจะเป็นคำอธิบายรายละเอียดเพิ่มเติมหลักของสติปัฏฐาน และหลักอริยสัจจ์ของพระอรรถกถาจารย์ในชั้นหลังๆ ก็ได้ ขอให้ท่านผู้รู้พิจารณาด้วย เพราะเป็นความเห็นเฉพาะตัวของผู้พูดเท่านั้น)

เพราะเหตุไรที่กล้ากล่าวเช่นนั้น เพราะในภาคปฏิบัติวิปัสสนาจริงๆ แล้ว มันไม่มีอะไรซับซ้อนแม้แต่น้อย แต่พอไปศึกษาในรายละเอียดทางตำราที่กล่าวไว้ทั้งหมดแล้ว สามัญชนคนธรรมดาแทบไม่มีโอกาสได้ศึกษา และสัมผัสธรรมะขั้นปรมัตถ์ของพระพุทธองค์ได้เลย การปฏิบัติวิปัสสนาโดยผ่านการศึกษาทางปริยัติ กลับกลายเป็นเรื่องของเฉพาะกลุ่มเฉพาะคนที่มีการศึกษาปริยัติเท่านั้น คนไม่รู้ปริยัติ ก็ดูเหมือนไม่มีสิทธิ์ที่จะรู้ได้เลย

เพราะหลักปริยัติ ทำให้ปฏิบัติเป็นอุปสรรค เพราะไปสร้างความคิดมาเป็นความรู้ แต่ไม่สามารถสัมผัสความรู้สึกตัวบริสุทธิ์ที่มีอยู่แล้วตลอดเวลา หรือสัมผัสได้แต่ก็ไม่มั่นใจกับความรู้สึกตัวประเภทนี้ ตราบใดที่ยังไม่เข้าใจกับความรู้สึกประเภทนี้ได้ วิปัสสนาก็ยังเป็นเรื่องยากต่อไปเรื่อยๆ

สมถะแบบพราหมณ์นั้น กำหนดหมายเอารูปธาตุเป็นอารมณ์ คือรูปอันเกิดจากธาตุสี่ ดิน น้ำ ลม ไฟ หรือเอาวัตถุที่เป็นรูปจริงๆ ทั้งที่มีชีวิตและไม่มีชีวิต เป็นที่ตั้งของอารมณ์สมาธิ ดังนั้น สมาธิที่เกิดจากการกำหนดเอารูปธาตุเป็นอารมณ์ จึงเป็นสมาธิที่มีพลังเป็นรูปฌานสี่

ดังนั้น กำลังอรูปฌาน จึงเป็นกำลังที่ก่อให้เกิดพลังของมโนมยิทธิ ที่ทำให้เกิดปาฏิหาริย์ และฤทธิ์เดชและพลังมนต์ขลังชนิดต่างๆ ซึ่งไม่มีความจำเป็นต่อการปฏิบัติแบบวิปัสสนา ผู้ได้พลังอนุภาพจากฤทธิ์ต่างเหล่านี้ จะใช้ไปในทางสัมมาทิฐิก็ได้ เป็นคุณวิเศษด้านโลกียฌาน ซึ่งไม่ใช่ธรรมวิเศษด้านโลกุตตรฌาน

ผลข้างเคียงของสมถะแบบพราหมณ์

ซึ่งอานิสงส์ดังกล่าวที่นำมาสาธยายนั้น จะจริงหรือไม่จริง ก็ไม่มีการพิสูจน์ แต่เนื่องจากผู้นำมาเผยแพร่ หรือสั่งสอนนั้น พูดได้น่าเชื่อเชื่อถือ ผู้ฟังจึงเกิดศรัทธาเลื่อมใส และอยากปฏิบัติ ประกอบกับคนเหล่านั้น มีความอยากและต้องการที่จะศึกษาเรียนรู้เป็นพื้นฐานอยู่แล้ว จึงตัดสินใจทำตาม

แต่มีไม่น้อยเลย ที่ผู้ปฏิบัติไม่ได้พบกับกัลยาณมิตรที่ถูกต้อง แล้วถูกชักจูงโน้มน้าวให้ปฏิบัติตามอย่างไม่ถูกต้องตามหลักพุทธธรรม และผู้ก็ไม่รับผิดชอบในสิ่งที่ตนเองสอน มีการหวังผลประโยชน์ในการสอน และไม่สามารถพิสูจน์ผลของการปฏิบัติได้อย่างถูกต้องและชัดเจน หรือได้ผลเป็นอย่างอื่น ที่ไม่ตรงกับหลักคำสอนของพระพุทธศาสนาที่กล่าวไว้ในตำรา

ผลข้างเคียงที่เกิดขึ้นตามมา ทำให้ประชาชนที่หลงเชื่อ และปฏิบัติตามคำสอนของกัลยาณมิตรท่านนั้น หรือลัทธินั้นๆ เกิดความลุ่มหลงงมงาย และถูกครอบงำทางสติปัญญา ไม่สามารถพิสูจน์รู้ได้ว่า ทางไหนถูก ทางไหนผิด ตามหลักคำสอนของพุทธศาสนา